این مقاله در هفته نامه عصر ارتباط به تاریخ 11 اردیبهشت 1400 به قلم فرزاد فلاحیان منتشر شده است. 

طی چند سال اخیر سازمان‌ها و ارگان های مختلفی در کشور ما سعی داشتند به موضوع «حمل و نقل هوشمند» ورود پیدا کنند، اما نه در قالب پروژه های شهر هوشمند. سازمان هایی نظیر ناجا، در این حوزه اقداماتی در بحث های امنیت جاده ها، دوربین های امنیتی و ترافیکی، اعمال جریمه خودروها در سطح شهرها انجام داده تا امنیت، کنترل ترافیک و مباحث جریمه رانندگان متخلف را اعمال نماید، اما موضوع حمل و نقل شهری موضوعی فراتر از این اقدامات است و یک یا دو سازمان متولی آن برای رسیدن به اهداف اصلی، نیستند. سازمان هایی نظیر کنترل و ترافیک و شهرداری ها در این حوزه سهم دارند و امروزه چندین سازمان دیگر نیز در این حوزه فعالند، اما متمرکز نیستند.

 خوشبختانه در تهران و چند کلانشهرها دیگر، اتاق کنترل ترافیک و اتاق های هوشمند امنیتی وجود دارد که توسط دوربین ها، وضعیت ترافیکی و امنیت جاده ها را رصد می کنند و ایستگاه های اتوبوس تقریبا به شکل هوشمند درآمده اند. اتوبوس ها به صورت هوشمند در ایستگاه ها حضور پیدا می کنند و در زمانبندی های مشخص به جابه جایی مسافران می پردازند. بلیت های کاغذی جای خود را به بلیت الکترونیک داده اند و این اقدامات در راستای هوشمند سازی شهر ها و کلان شهر های ایران است. اما در مفهوم کلی هنوز برنامه کلان و جامعی از بابت کنترل هوشمند شهری و برون شهری در کشور وجود ندارد و این به دلیل خلاء متولی یکسان برای رسیدن به اهداف حمل و نقل هوشمند است. در این میان سازمانها و ارگان های متعددی بنا به نیاز خود دست به اقداماتی می زنند، اما چون برنامه ریزی مشخص و بین سازمانی وجود ندارد، بعضا کارها به صورت موازی صورت می گیرد. همچنین آنها در وضع قوانینی که با یکدیگر تداخل دارند و درگیرند و در این شرایط لزوم به وجود آمدن سازمانی متولی بیش از هر زمان دیگری در کشور ما احساس می شود تا بتوانند حمل و نقل ها را در هر سطحی متمرکز و کنترل نماید و ارائه‌ خدمات از فیزیکی به مجازی تغییر شکل دهد. ناگفته نماند در حمل و نقل برون شهری کارهایی صورت گرفته و برروی کامیون ها سیستم رصد وجود دارد و می توانند از داخل مرکز کنترل، جاده ها را پایش نمایند، بارنامه های الکترونیکی صادر می شود و… اما بازهم تاکید می کنم، این موارد یکپارچگی کافی را برای رسیدن به هدف نهایی ندارند. در کشورهای همسایه ما نظیر ارمنستان، قدم هایی برای ایجاد سیستم یکپارچه حمل و نقل هوشمند برداشته شده و دولت سعی دارد به جای اقدامات  گسسته و موازی، کارکردن سيستم ها را مرتبط کند و ماژول های مرتبط را بعد از آن پایه گذاری نماید. اما در ایران قسمت عمده این کار توسط نیروی انتظامی ایجاد شده یا دسترسی های خاصی برای وزارت کشور، ستاد بحران و سایر نهادها وجود دارد. بی شک ستاد بحران نباید از نظر متولیان این حوزه دور بماند و مواقع بروز حوادث طبیعی و غیرطبیعی، سیستم هوشمند حمل و نقل شهری می تواند به کمک این ستاد بحران و از میزان خسارت و تلفات کاسته شود. اگر در کلانشهری مانند تهران زلزله نسبتا شدیدی بیاید، به دلیل آوار و هجوم مردم به خیابان ها، حمل و نقل دچار مشکل جدی خواهد شد و بحث کمک و نجات انسان ها توسط نیروهای امداد و آتش نشانی سخت خواهد بود. همچنین این نرم افزار هوشمند با کنترل حمل و نقل، می تواند در شیوع بیماری های مسری مثل کرونا کمک کننده مردم و وزارت بهداشت باشد، اما همه شاهد بودیم که این مشکلات در زمان پاندومی کرونا به خوبی خود را نشان داد. بی شک سیستم حمل و نقل هوشمند باید توسط وزارت کشور و وزارت راه و ترابری که متولی این قضیه هستند، در بستر های زمینی، ریلی، دریایی و هوایی راه اندازی شود و این وزارتخانه ها به صورت متمرکز نظارت و کنترل بر عملکرد سایر دستگاه ها، فعالیت های حمل و نقل هوشمند برای مصرف کنندگان یا بخش خدماتی و کالایی داشته باشد. با توجه به شرایط فعلی کشور ما، باید از ابتدا مهندسی جدیدی با ایده های جهانی در این حوزه شکل بگیرد و کارهای قبلی برای ساختار جدید بهسازی شوند، ولی چون امروزه هر سازمانی صرفا کار خودش را انجام می دهد و نگاه ها به این قضیه بهره ای برای مردم ندارد، تا رسیدن به هدف نهایی و حمل و نقل هوشمند به معنای واقعی کاری سخت و طولانی مدت در پیش است. به عنوان مثال سیستم عوارض بین شهری که مسئولان باوردارند که کاملا الکترونیکی شده، مردم هنوز نمی داندعوارضی که از این طریق پرداخت می کنند، صرف بهسازی، توسعه شبکه زمینی و برون شهری شهرها می شود یا خیر؟! یا از آن پول می توان برای ایجاد سیستم یکپارچه بین شهری استفاده کرد؟! چون درآمدهای این حوزه شفاف نیست، مردم تا جایی که می توانند از پرداخت این عوارض شانه خالی می کنند و این کار را بسیار دشوار می کند، اما اگر به مردم گفته شود عوارض به این دلیل پرداخت می کنید و مردم متوجه شوند که برای آنها پرداخت این مبالغ راحتی و صرفه بیشتری دارد، قطعا با دولت و ارگان های ذیربط همکاری بیشتر خواهند داشت.